Handcrew Zuid-Nederland bestrijdt natuurbranden

Door de klimaatverandering zijn hete en vooral droge periodes steeds vaker een realiteit én bedreiging, waardoor de kans op natuurbranden toeneemt. Eén Handcrew in Nederland – Overijssel – bleek niet meer toereikend. De zes Veiligheidsregio’s in Brabant, Zeeland en Limburg kwamen daarom samen tot een eigen team dat getraind is in natuurbrandbestrijding. Op 1 april 2023 werd Handcrew Zuid-Nederland operationeel.

“Het is geen geheim dat het klimaat steeds extremer wordt, waardoor er steeds vaker langdurige, droge periodes ontstaan. De kans op natuurbranden wordt daardoor ook groter. Door de gevolgen van deze klimaatverandering, bleek het niet meer voldoende om slechts één Handcrew voor natuurbranden te kunnen inzetten”, vat Jitske Langeraap - de Vries van VRBN samen. Zij is inmiddels Coördinator van Handcrew Zuid-Nederland: een samenwerkingsverband van de Veiligheidsregio’s Midden-West Brabant, Brabant-Zuidoost, Limburg-Noord, Zuid-Limburg, Zeeland en Brabant-Noord. “Het team van Handcrew Overijssel, dat tien jaar geleden werd opgericht, is zeer nauw betrokken geweest bij ons project, onder andere door te ondersteunen met het opleiden van onze mensen.”

Grote of complexe natuurbranden

Als een natuurbrand te groot of complex is, kan de brandweer de landelijke specialisten van de Handcrew om hulp vragen. De Handcrew Zuid-Nederland heeft dan een ondersteunende en adviserende rol, legt Mark Rijkers Teamleider Handcrew Zuid-Nederland uit. “De teamleden volgden een basisopleiding om natuurbranden effectief te bestrijden. Simpelweg meer water gebruiken helpt niet altijd om dit soort branden te bestrijden. Bijvoorbeeld omdat ze woeden in moeilijk begaanbaar gebied of omdat de brand heel uitgebreid is. Het enige handelingsperspectief dat we dan hebben, is het weghalen van de vegetatie oftewel brandstof.” Vooralsnog treedt de Handcrew Zuid-Nederland in deze gevallen defensief op. “We halen met handgereedschappen vegetatie weg tot op het zand, om zo te voorkomen dat de brand zich verder verspreid. De komende twee jaar richten we ons op het opleiden van mensen om daarnaast ook offensief te werk te gaan. Kortom: om tegenbranden/voorbranden in te zetten als middel om natuurbranden te bestrijden.”

Doorzettingsvermogen

Hoeveel natuurbranden er per jaar optreden, is lastig te voorspellen. “Afgelopen jaar viel het mee, maar in 2020 stonden we als brandweer wel voor forse uitdagingen op dat vlak. Toen zijn er maar liefst 2500 natuurbranden geregistreerd en woedden er twee grote (regio-overschrijdende) natuurbranden tegelijkertijd: in de Peel en op de Meinweg”, vertelt Projectleider Veiligheidsregio Limburg-Noord, Sraar Theeuwen. “Alle zes de zuidelijke veiligheidsregio’s waren duidelijk overtuigd van het nut van een Handcrew Zuid-Nederland. Door ons gezamenlijk doorzettingsvermogen hebben we het voor elkaar gekregen samen!” Tijdens het project bleek veel afstemming tussen de veiligheidsregio’s nodig. “Iedere veiligheidsregio heeft zijn eigen processen. We moesten continu over onze eigen grenzen heen kijken en in feite het beste uit de zes verschillende werelden halen.”

Container vol spullen

De Handcrew Zuid-Nederland heeft één container tot zijn beschikking, gevuld met alle benodigde spullen die ingezet worden tijdens een natuurbrand. Sraar: “Deze container heeft Sint Michielsgestel als thuisbasis en wordt in geval van een gezamenlijke uitruk naar de plaats incident vervoerd. Alle eenheden maken gebruik van de materialen, waarmee ze handmatig stoplijnen kunnen maken en hotspots uit kunnen maken. Denk aan zaken als een vuurzweep en speciale bijlen, maar ook motorkettingzagen.”

Echt het veld in gaan

Sinds de start op 1 april 2023 is de Handcrew Zuid-Nederland één keer uitgerukt, naar een natuurbrand in het Noord-Limburgse natuurgebied De Maasduinen. Jitske: “Natuurlijk hebben de leden van de Handcrew theorie- en praktijklessen gevolgd. Maar een echte natuurbrand is toch altijd anders dan een oefening. Door deze uitruk kregen we de kans om een keer echt het veld in te gaan.” Mark vertelt dat het incident een goede aanleiding was om te evalueren of het systeem in de praktijk werkt. “Uiteindelijk zijn er altijd verbeterpunten, vooral op procesmatig vlak. Die gaan bijvoorbeeld over de juiste manier van contact leggen met elkaar met behulp van interregionale portofoons. Het proces van het moment van alarmeren tot aan de opkomst op locatie verloopt anders dan normaal en vraagt nog wat aandacht. Na iedere uitruk zullen we dit soort zaken gezamenlijk evalueren, zodat het de volgende keer nog efficiënter en veiliger kan.”

‘Papier is geduldig’

De visie rondom natuurbrandbestrijding is nu vastgelegd in een programma, legt Sraar uit, die naast projectleider ook hoofdofficier van dienst in Limburg-Noord is en Landelijk Adviseur Natuurbrand. “Bij de natuurbrand in de Maasduinen was ik taakcommandant en stuurde ik het brandweerproces aan. Het was fijn dat we in de praktijk konden testen hoe de procedures werken die we in theorie hadden bedacht. Papier is geduldig en je denkt dat je alles tot in de puntjes geregeld hebt. Dat moet in de praktijk ook maar kloppen! Dat bleek het gelukkig voor 99 procent ook te doen. Een klein leerpunt is misschien, zoals Mark ook aangeeft, de afstemming tussen de verschillende posten.”

Enorm trots

Ondanks dat de interregionale samenwerking om te komen tot de Handcrew Zuid-Nederland uitdagingen kende, zijn zowel Mark als Sraar en Jitske enorm trots op het resultaat. Jitske: “De oppervlakte waar natuurbranden woeden is in ons land wellicht relatief klein, maar de impact kan heel groot zijn omdat we veel in of vlakbij de natuur wonen en recreëren. Met deze tweede Handcrew bieden we een beter handelingsperspectief om grote natuurbranden sneller te bestrijden. Wij hebben het gevoel dat we met dit initiatief samen Nederland een stukje veiliger hebben gemaakt.”

Omroep Brabant maakte een documentaire over de Handcrew Zuid-Nederland, onder de naam ‘Bosbrand in Brabant’.